Yazar: Selim Güler (Uzm. Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)
Şebnem Aydoğdu Boğa (Tıpta Uzmanlık Öğrencisi Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)
Mustafa Enes Özden (Tıpta Uzmanlık Öğrencisi Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)
Ebru Çakmakçı (Tıpta Uzmanlık Öğrencisi Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)

Editörler  Dilek Aslan (Prof. Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)
Levent Akın (Prof. Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)

Yayınlanma Tarihi: 04.04.2020 
Son Güncelleme Tarihi: 04.04.2020 

Yeni koronavirüs-19 (nCoV-19) veya ciddi akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), 2019 yılında keşfedilmiş yeni bir koronavirüstür. Virüs, yeni koronavirüs hastalığına (COVID-19) neden olur.

Tüberküloz (verem), Dr Robert Koch tarafından keşfedildiği 1882'den beri bilinen bir bakteri olan Mycobacterium tuberculosis’in neden olduğu bir hastalıktır ancak tüberkülozun binlerce yıldır insanlarda var olduğuna yönelik tarihsel kanıt vardır.

“UNION” tarafından üretilerek https://www.theunion.org/news-centre/covid-19/covid-tb-faqs sayfasında yayınlanmış olan dokumandan yararlanarak hazırlanmış bu belgede aşağıdaki sorular cevaplanmıştır:

1. COVID-19 ve tüberküloz arasındaki benzerlikler nelerdir?
2. Tüberküloz ile karşılaştırıldığında COVID-19 ne kadar ölümcüldür?
3. Tüberküloz tedavisi görüyorum. Tüberküloz tedavisi gören bir kişinin COVID-19 ile enfekte olması durumunda ne yapması gerektiği konusunda herhangi öneri var mı?
4. Bazı belirtiler aynı olduğuna göre, tüberküloz veya COVID-19 olup olmadığımı anlamak için hangi belirtileri aramalıyım?
5. “Tüberküloz geçirdim”, COVID-19 hastalığına yakalanma riskim daha yüksek mi?
6. Maske takmam gerekir mi?
7. Tüberküloz yanıtı ve ulusal program nasıl etkilenecek?
8. Tüberküloz ilaçlarımı stok yapmam gerekiyor mu?
9. Sosyal mesafe ve ulusal karantina önlemleri sebebiyle doğrudan gözetimli tedavi (DGT) kısıtlanırsa, tüberküloz tedavisi alan hastaların denetimlerini sağlamak ve uygun bir şekilde desteklendiklerinden emin olmak için alternatifler nelerdir?
10. Kendimizi COVID-19'dan korumanın yeni yolları ve hastalığın yeni tedavileri hakkında bilgiler mevcut, doğru olup olmadıklarını nasıl bilebilirim?
11. COVID-19 ve diğer bulaşıcı hastalıklarla ilgili damgalamayı (stigmatizasyon) azaltmak için ne yapabilirim?

1. COVID-19 ve tüberküloz arasındaki benzerlikler nelerdir?

Tüberküloz hava yoluyla bulaşır, yani solunarak insanlarda enfeksiyona neden olurlar. Tüberküloz basilleri 6 saate kadar havada asılı kalabilir, ancak bakterinin yoğunluğu havanın hareketi (açık pencereler, iyi havalandırılmış alanlar) ve güneş ışığı ile azalır. Tüberküloz basillerinin solunması enfeksiyona neden olabilir. Bu nedenle özellikle öksürük gibi semptomları olan bir tüberküloz hastası ile yakın temasta olmak, enfekte olma riskini artıracaktır.

Artık SARS-CoV-2'nin aerosollerle değil damlacıklarla yayıldığı açıktır. Birisi hapşırdığında veya öksürdüğünde, SARS-CoV-2 içeren damlacıklar havaya yayılır. Damlacık yayılımı ile bulaşta, virüsün hala havadayken solunması gerekir, tüberküloz gibi havada asılı kalmamaktadır. Virüs buna ek olarak insanların bir yüzeye düşen virüs içeren damlacıklarla temas etmesi sonucu da bulaşabilir. Bugüne kadarki kanıtlar, SARS-CoV-2'nin yüzeylerde birkaç saat etkinliğini sürdürebileceğini göstermektedir, bu yüzden hastalıktan korunma için alınması gereken en önemli önlem, enfekte olmuş bir yüzeye dokunduktan sonra ellerin en az 20 saniye sabunla yıkanmasıdır. Bu yüzden insanlar yüzlerine, özellikle de ağız, burun ve gözlerine dokunmamaları gerekir.

Bir virüsün bulaştırıcılığına baktığımızda genellikle enfeksiyöz bir hastalığın bulaşmasını tanımlayabilen temel çoğalabilme katsayısına (R0 değeri) atıfta bulunuruz. R değeri, enfeksiyonu olan bir kişinin enfeksiyonu kaç kişiye bulaştırabileceğinin değerini verir.

SARS-CoV-2 ile ilgili her gün yeni veriler ortaya çıkmasına rağmen, ilk veriler ışığında temel çoğalabilme katsayısının (R0) 2,2 olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu, COVID-19 tanısı olan her kişinin enfeksiyonu ilave 2,2 kişiye geçirebileceği anlamına gelir. Tüberkülozun az görüldüğü ülkelerde tüberküloz için R0 değeri 1'in altında olabilir, bu nedenle başkalarına bulaşma şansı çok azdır. Bununla birlikte, yüksek tüberküloz yükü olan ve düşük gelirli ülkelere baktığımız zaman, tüberküloz için R0 değeri Çin'de (2012) 4,3 ve Güney Hindistan'da (2004-2006) 3,55 olarak saptanmıştır. Tüberküloz için R0 değeri, çevresel koşullar ve nüfusun sağlığı gibi diğer faktörlerden de etkilendiği için tüberkülozun çok görüldüğü, kalabalık yaşam koşulları, yetersiz beslenme ve HIV gibi risk faktörleri bulunan ortamlarda daha yüksek olarak saptanır.

Bir kişi tüberküloz basilini nefes ile aldığında, tüberküloz enfeksiyonu ve hastalığı geliştirme riskini etkileyebilecek birçok değişken vardır. Bunlar:

• Yaş (bebek veya küçük çocuk, beş yaşından altı ve 60 yaş üstü bireyler)
• HIV enfeksiyonu veya şiddetli yetersiz beslenme gibi sebeplere bağlı bağışıklığın baskılandığı durumlar
• Diyabet gibi başka ek hastalıklara sahip olmak
• Sigara içmek veya fazla alkol tüketmek

Bu değişkenler ayrıca bir kişide hastalığın daha ağır seyretme ve kötü bir sonuç ortaya çıkma (ölüm de görülebilir) olasılığını artırabilir.

COVID-19 için, hastalığa yakalanma riski henüz çok iyi bilinmemektedir ancak bugüne kadarki kanıtlar, yaşlılığın ve hipertansiyon, diyabet ve koroner kalp hastalığı gibi ek hastalıkların varlığının hastalığın şiddetini artıran faktörler olduğunu göstermektedir. Tüberküloz gibi ek akciğer hastalığına veya HIV gibi diğer enfeksiyonlara sahip olmanın, COVID-19'un şiddetini artırıp artırmadığı bilgisi henüz açık değildir ancak artırdığı yönündeki kanıtlar giderek artmaktadır.

Hem COVID-19 hem de tüberküloz, öksürük ve nefes darlığı gibi solunum semptomlarına neden olur. Her iki hastalıkta da ateş ve halsizlik görülür. En büyük farklılıklardan biri başlangıç ​​hızıdır. Tüberküloz semptomları, enfeksiyonu takiben hızlı bir şekilde ortaya çıkma eğiliminde değildir. Semptomların birkaç gün içinde ortaya çıkabileceği COVID-19'un aksine, genellikle haftalar veya daha uzun bir süre boyunca kademeli olarak başlar.

Tüberküloz hastalığında genellikle kişide bakterinin bulunduğu fakat kişinin bulaştırıcı olmadığı bir dönem bulunmaktadır. Bu sürece gizli tüberküloz adı verilir ve kişi bu süreç sonunda; bakteriyi taşıyan birey belli bir süre sonra (haftalar, yıllar; genellikle bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle) hastalanır ya da hiç hasta olmayabilir.

Şu anda, COVID-19 semptomları, maruz kalımdan 2-14 gün sonra, ortalama olarak SARS'dakine benzer şekilde 5 günlük bir kuluçka dönemi sonrası ortaya çıkabilir. Hastalığın gelişmesi için bir bekleme periyodu olup olmadığı bilinmemektedir.

2. COVID-19, tüberküloz ile karşılaştırıldığında ne kadar ölümcüldür?

COVID-19 ile ilgili veriler günlük olarak değişmektedir ve COVID-19'a bağlı ölümlerin sayısı her geçen gün artmaktadır. 2018'de tüberkülozdan yaklaşık 1,5 milyon kişi öldü ve bu toplamın 250binden fazlası HIV pozitifti. Tüberküloz nedeniyle günlük 4000 ölüm olmaktadır.

Mortalite (ölüm) oranları, belirli bir zaman diliminde belirli bir popülasyondaki ölüm sıklığını ifade eder. COVID-19 gibi yeni bir hastalıkta, bu kadar kısa zamanda mortalite oranlarının çeşitli faktörlerden dolayı güvenilir bir şekilde saptanması, tam olarak kaç vakanın olduğu bilinemediği için mortalite ile ilgili tahminler yürütmek mümkün değildir. Eksik raporlama ve minimal veya hafif semptomları olan kişilerin test edilmemesi sebebiyle doğrulanmış vaka sayıları gerçek sayıların altında kalmaktadır. COVID-19 için ölüm oranları farklı raporlarda %1,5 ile 20 arasında tahmin edilmekte, %20 olarak belirlenen değer Wuhan, Çin'deki salgının merkezindeki en yüksek tahminlerden biri. Buna karşılık, tedavi edilmemiş tüberkülozun ortalama ölüm oranı %45'tir. Bununla birlikte, tüberküloz önlenebilir olması yanında aynı zamanda tedavi edilebilir bir hastalıktır ve DSÖ tarafından 2018 yılında tüberküloz tedavisine başlayanlar için bildirilen küresel başarısı %85'tir.

Bu nedenle, tüberküloz teknik olarak COVID-19'dan daha ölümcül olsa da, kişinin hastalıkları ve diğer risk faktörleri göz önünde bulundurulmalıdır: yaş, HIV durumu, bağışıklık sisteminin durumu, vb. Aktif, tedavi edilmemiş tüberkülozu olan kişilerin ölme olasılığı, COVID-19 için öngörülen en yüksek mortalite tahminlerinden bile daha yüksektir. Tüberküloz için avantaj, ilaca dirençli tüberküloz formları da dahil olmak üzere işe yarayan tedavilerimiz olmasıdır.

Tüberküloz ve COVID-19'un birlikte enfeksiyonu hala tartışılmaktadır, ancak her ikisinin de diğerinin doğal semptomlarını şiddetlendirmesi ve hastanın sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olma olasılığı vardır.

3. “Tüberküloz tedavisi görüyorum”.

Tüberküloz tedavisi gören bir kişinin COVID-19 ile enfekte olması durumunda ne yapması gerektiği konusunda bir rehberlik veya öneri var mı?

Şu anda COVID-19 için önerilen bir ilaç tedavisi yoktur ve tedavi hastanın semptomlarına yöneliktir. COVID-19 için ilaç tedavileri hakkında daha fazla ayrıntı verebilecek birden fazla çalışma Nisan 2020 tarihi itibariyle devam etmektedir. Şu anda COVID-19'a karşı koruyucu olan bir aşı yoktur.

COVID-19'a benzer hafif semptomlar yaşıyorsanız, tüberküloz tedavinizi sürdürmeye devam etmeniz önemlidir. Şu anda tüberküloz ilaçlarının COVID-19’a yakalanma riskin artırdığına dair bir kanıt yoktur.

COVID-19 teşhisi konulursa, sağlık uzmanına tüberküloz tedavisi gördüğünüzü bildirin ve tüberküloz tedavinizden temel sorumlu sağlık çalışanını bilgilendirin. Süreç içerisinde COVID-19 için herhangi bir tedaviye başlanırsa, tüberküloz tedavisinde kullanılan diğer ilaçlarla olası bir etkileşim konusunda tedavinizden sorumlu sağlık çalışanı sizi bilgilendirecektir.

4. Bazı belirtiler aynı olduğuna göre, tüberküloz veya COVID-19 olup olmadığımı anlamak için hangi belirtileri aramalıyım?

Yukarıda belirtildiği gibi, tüberküloz ve COVID-19’da; ateş, öksürük ve nefes darlığı gibi benzer belirtiler görülür ancak genellikle belirtilerin başlama hızı farklılık gösterir. COVID-19’un belirtileri daha hızlı başlangıçlıdır.

Tüberküloz veya COVID-19 olduğu bilinen biriyle temaslıysanız ya da bu hastalıkların yüksek sıklıklarda görüldüğü bir bölgede bulunduysanız, bu hastalıklara yakalanma riskiniz artar. Bu bilgiler hekiminizin belirtilerinizin nedenini bulmasına yardımcı olabilir.

Kendinizi iyi hissetmiyorsanız ve yukarıda bahsedilen belirtileri gösteriyor ve risk faktörlerine sahipseniz, tüberküloz veya COVID-19 için pozitif bir temas veya seyahat geçmişiniz varsa, hem tüberküloz hem de COVID-19 açısından test yapılması önemlidir. Sağlık kuruluşuna başvurduğunuzda, belirtilerinizi ve risk faktörlerinizi bildirmeniz; uygun enfeksiyon önleme ve kontrol önlemlerinin uygulanması için değerlidir. (Enfeksiyon önleme ve kontrol önlemleri; el yıkama, maske ve eldiven kullanımı, sosyal mesafeyi koruma gibi enfeksiyonların yayılmasını önlemek için kullanılan yöntemleri içeren bir terimdir.)

Tüberküloz tanısı için genellikle balgam testi, COVID-19 tanısı için burun yoluyla alınan sürüntü veya balgam testi kullanılır. Solunum belirtileri varsa, tanıyı netleştirmek ve hastalığın şiddetini belirlemek için akciğer grafisi gerekir.

Tüberkülozun sık görüldüğü ülkelerde, ulusal kılavuzlara uygun olarak, insanların hem tüberküloz hem SARS-CoV-2 açısından taranmaya ve test edilmeye devam edilmesi önemlidir.

5. Tüberküloz geçirdim, COVID-19 hastalığına yakalanma riskim daha yüksek mi?

COVID-19 çok yeni bir hastalık olduğu için, daha önce tüberküloz geçirmiş olanların COVID-19 ile enfekte olma veya kötü sonuçlarla karşılaşma riski ile ilgili veri bulunmamaktadır. Tüberküloz sonrası akciğerlerde genellikle bir miktar hasar oluşur ve bu da sizin daha ciddi COVID-19 belirtileri göstermenize neden olabilir.

Özellikle tüberküloz nedeniyle akciğer ameliyatı geçiren veya tüberküloz sonrası akciğer hastalığı tanısı konan kişiler, ulusal COVID-19 yüküne bağlı olarak, yüksek riskli ortamlara maruz kalımlarını azaltmaya çalışmalıdır. Kendinizi COVID-19'dan korumanın temel yolları şunlardır:

• Sabun ve su veya alkol bazlı el dezenfektanı kullanarak düzenli el yıkama
• Sosyal mesafeyi koruma (Öksüren veya hapşıran kişiyle aranıza en az 1 metre mesafe bırakın)
• Öksürdüğünüzde veya hapşırdığınızda ağzınızı ve burnunuzu tek kullanımlık peçete ile kapatın ve peçeteyi çöpe atın. Peçeteniz yoksa dirseğinizin içini kullanın.
• Yüz, ağız ve gözlerinize dokunmayın.

Düzenli el yıkama, yüzeylerin düzenli olarak temizlenmesi ve sosyal mesafenin korunması önlemlerine ek olarak, iyi bir genel sağlığa sahip olarak kendinizi korumalısınız. Tütün kullanımının (sigara, e-sigara vb), COVID-19’un daha şiddetli geçirilmesi riskini arttırdığı gösterilmiştir. Tütün ürünleri kullanıyorsanız, bırakmalısınız. Bu sizi ciddi COVID-19 hastalığından, tüberkülozdan koruduğu gibi genel olarak akciğerlerinizi korur.

6. Maske takmam gerekir mi?

Maske, belirtileri olan kişinin damlacıklarının dağılmasını engellediğinden hem tüberküloz hem de COVID-19'un yayılması için bir engel oluşturur. Tüberküloz önleme ve kontrolünde, etkilenen kişinin; aile üyeleri, sağlık çalışanları ve toplum içinde maske kullanması tüberkülozun yayılma riskini azaltmak için uzun yıllardır kullanılmaktadır. Tüberküloz için etkili bir tedavi mevcuttur. Hasta, doğru tedaviyi aldıktan sonra bulaştırma riski hızla azalır ve genellikle maske takmasına gerek yoktur. Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 için, maskenin belirtileri olan kişiler tarafından takılmasını ve sağlıklı insanlar tarafından takılmamasını tavsiye etmektedir. Çin'de, toplumdaki sağlıklı veya asemptomatik kişiler tarafından gönüllü olarak maske takmanın COVID-19'un yayılmasını azaltmaya yardımcı olabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır.

Maske takma, enfeksiyon önleme ve kontrol müdahalelerinin bir parçasıdır. Tek başına, tüberküloz veya COVID-19'un yayılımında az bir etkiye sahiptir. Tüberküloz veya COVID-19 yükü yüksek bir toplumda yaşıyorsanız ve risk altındaysanız; düzenli el yıkama, sosyal mesafenin korunması ve öksürük sırasında ağzın ve burnun kapatılması uygulamalarına ek olarak maske takmanız ek koruma sağlayabilir.

7. Tüberküloz yanıtı ve ulusal program nasıl etkilenecek?

Ülkelerin tüberküloz hizmetlerinin çalışır durumda kalmasını planlayan, acil durumlarda tüberküloz yönetimine ilişkin kılavuzları bulunmaktadır. COVID-19 döneminde, ulusal tüberküloz hizmetlerinin devam etmesi ve insanların tüberküloz tanı, tedavi ve destek hizmetlerine erişebilmeleri çok önemlidir. COVID-19'un, artan vakalara sahip ülkelerde yarattığı etki göz önüne alındığında; tüberküloz yanıtı için birtakım riskler bulunmaktadır:

• Ulusal tüberküloz programı personelinin, COVID-19 sebebiyle görevlendirilmesi, personel sıkıntısı ve artan iş yüküne sebep olmaktadır.
• COVID-19 faaliyetlerine odaklanan ulusal laboratuvar ve tanı hizmetleri nedeniyle, moleküler test ve kültür gibi tüberküloz laboratuvar testleri gecikmekte ve akciğer grafisine erişim sınırlı olabilmektedir.
• İlaç stoklarının tükenmesi ve tedarik sorunları oluşmaktadır. Küresel ulaşım ağları azaldığından ve tüberküloz ilaçlarını üreten ülkeler etkilendiğinden, tedarik zincirinde gecikmeler olabilmektedir. Sağlık sisteminin kapasitesi aşıldıysa veya personel sıkıntısı varsa, stok yönetiminin önceliği ortadan kaldırılabilir.
• Sosyal mesafenin korunması ve ulusal karantina önlemleri, tedavi desteğini ve tüberküloz temas takibini kesintiye uğratabilir.

Bu risklerden kaçınmak için; ulusal tüberküloz programları, DSÖ, bağışçılar ve uygulayıcı ortakların birlikte çalışarak stratejiler planlaması gerekmektedir.

8. TB ilaçlarımı “stok yapmam” gerekiyor mu?

Genel olarak ilaçların teminiyle alakalı endişeler mevcuttur. Mevcut durumda birinci basamak TB ilaçlarının hiçbiri COVID-19 tedavisinde kullanılmamaktadır bu sebeple bu ilaçların COVID-19 tanılı hastalara yönlendirilmesi beklenmemektedir. Tüberkülozun sık görüldüğü ülkeler ilaçların tükenmemesi için yeni ilaç alımlarını zamanında yapmalı ve tedarik sistemlerinin doğru çalıştığından emin olmalıdır. Uluslararası tedarik organizasyonları, tüberküloz ilaçlarının tedariğinin etkilenmediğinden emin olmak için hükümetlerle beraber çalışmaktadır.

Eğer tüberküloz tedavisi alıyorsanız ilaçlarınızı reçete edildiği gibi kullanmaya devam etmeli ve ilaçlarınızı almak için doktorunuzla yapacağınız kontrol muayenelerinde kararlaştırdığınız gibi devam etmelisiniz. COVID-19 sebebiyle hızla değişen mevcut durumu göz önüne alacak olursak, doktorunuzla ilk randevunuzda olası bir ulusal karantina durumunda ilaçlarınızı nasıl temin edeceğiniz hakkındaki seçeneklerinizi konuşabilirsiniz.

9. Sosyal mesafe ve ulusal karantina önlemleri sebebiyle doğrudan gözetimli tedavi (DGT) kısıtlanırsa, tüberküloz tedavisi alan hastaların denetimlerini sağlamak ve uygun bir şekilde desteklendiklerinden emin olmak için alternatifler nelerdir?

Sosyal mesafe, özellikle sağlık sistemlerinin ihtiyacı olan herkese hizmet verebilmesi için çalışır durumda kalmasını sağlamak için bir hastalığın yayılmasını yavaşlatmak veya durdurmak için halk sağlığı yetkilileri tarafından alınan önlemlerden biridir. Sosyal mesafe için insanlar birbirlerinden en az bir metre (4-5 adım) uzak durmalıdır. Dünya çapında pek çok yetkili büyük çaplı etkinlikleri ve toplantıları salgının yayılmasını azaltmak için iptal etmişlerdir.

Pek çok tüberküloz tedavi programında, hastanın ilacını aldığının günlük gözetime tabi tutulması tedavinin bir parçasıdır. Doğrudan gözetim, tedavinin bir parçası olduğunda bu sadece hastanın ilaçlarını almasının takibi değil, olası yan etkilerin gözlenmesi ve hastaların tedaviyle ilgili sorunlarına destek olmak için de kullanılmalıdır.

COVID-19 salgınının yayılması sürerken, özellikle ulusal bir karantina önlemi uygulanması durumunda, yakın temas içeren bakım modellerinin yeniden planlanması düşünülebilir. Bireylerin tedavilerini kendi kendilerine uygulamaları, dijital platformların veya telefonların kullanıldığı Video Gözetimli Tedavi gibi Doğrudan Gözetimli Tedavi alternatifleri mevcuttur. Bu alternatif yaklaşımların kapsamlı bir tedavi programının içerisinde uygulandığında Doğrudan Gözetimli Tedavi ile benzer sonuçlar verdiği ve daha hasta merkezli olduğuna dair artan kanıtlar mevcuttur. Bu yaklaşımlardan bazıları için zaman ve digital/mobil teknolojilerin sağlanması gerekecektir. Bu sebeple içerisinde çok sayıda Doğrudan Gözetimli Tedavi uygulanan hasta mevcut olan sağlık sistemleri daha kısa sürede uygulanabilecek diğer alternatifleri değerlendirmelidir. Örneğin tedavilerinde desteğe en çok ihtiyaç duyacak kesimi Doğrudan Gözetimli Tedavi için önceliklendirirken kalan çoğunluğun tedavilerini kendi kendilerine uygulamaları yaklaşımı düşünülebilir.

Ulusal karantina politikaları sebebiyle Doğrudan Gözetimli Tedavi yaklaşımına ivedilikle ara vermek gerekiyorsa, tüberküloz programları içerisinde olası ilaç yan etkilerinin gözlenmesi ve giderilmesi, psikososyal sorunların desteklenmesi ve hasta uyumundan emin olunması için alternatif bir sistemin bulunması hayati önem taşımaktadır.

10. Kendimizi COVID-19'dan korumanın yeni yolları ve hastalığın yeni tedavileri hakkında bilgiler mevcut, doğru olup olmadıklarını nasıl bilebilirim?

SARS-CoV-2 çok yeni bir virüstür ve her gün nasıl yayıldığı, kendimizi nasıl koruyabileceğimiz, hastalanmanızı engelleyebilecek veya hastalanırsanız verilebilecek tedaviler konusunda yeni şeyler öğreniyoruz. Okuduğunuz veya paylaştığınız bilgileri kontrol etmenin en iyi yolu saygın web sitelerini kontrol etmektir. Dünya Sağlık Örgütü web sayfası günlük olarak takip edilebilir.

Güncel bilgilere ulaşmak için farklı kaynaklardan da yararlanılabilir:

• Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) web sitesinde COVID-19 hakkında düzenli güncellemeler bulunmaktadır.
• Ülkemizde;
  • T.C. Sağlık Bakanlığı web sayfası izlenebilir.
  • Meslek örgütü ve ilgili uzmanlık derneklerinin ve üniversitelerin ilgili birimlerinin web sayfaları da izlenebilecek kurumlar arasındadır.

11. COVID-19 ve diğer bulaşıcı hastalıklarla ilgili damgalamayı (stigmatizasyon) azaltmak için ne yapabilirim?

Tüberküloz ile ilgili deneyimlerimizden, damgalamanın hasta veya hastalık riski olan kişiler üzerindeki etkilerini ve hastalığı tanımlarken kullandığımız dilin önemini öğrendik. COVID-19 olan insanları tartışırken medya ve diğerleri tarafından damgalama dilinin benzer şekilde kullanıldığını gördük. COVID-19'dan etkilenen kişilerin yaşadığı damgalamayı en aza indirmek için tüberkülozdan öğrendiğimiz birçok dersi yansıtan DSÖ tarafından hazırlanmış rehbere uymamız önemlidir.

Damgalama, en çok ihtiyaç duyanlara koruma, tedavi ve bakım sağlamada en güçlü engellerden biri olabilir ve hastalığa yakalananları, bakıcılarını, ailelerini, arkadaşlarını ve gruplarını olumsuz yönde etkileyebilir. Virüsten ortaya çıktığı veya başlangıçta etkilediği bölgeye göre değil, adıyla bahsetmek önemlidir.

İnsanları güçlendiren ve saygı yüklü kişi merkezli dil, kişiyi hastalığın önüne koyar. Örneğin, “COVID-19 kurbanları” veya “şüpheli vakalar” gibi ifadeler kullanmak yerine “COVID-19'u olan kişi” veya “COVID-19 belirtileri gösteren kişi” ifadelerini kullanmak daha doğrudur. Kullandığımız dil, durum hakkındaki anlayışımızı şekillendirir ve başkalarını suçlamaktan veya hastalığa yakalanmış bir kişiyi dışlamaktan kaçınmamız gerekmektedir.

Yararlanılan başlıca kaynak

1. [Internet] https://www.theunion.org/news-centre/covid-19/covid-tb-faqs Erişim:4.4.2020.